Manuscripta juridica

Lectura Digesti veteris: (prooemium) . The text has three sections of quite different character. I thus presume that this is a compilation, concocted from at least three previously independent texts. Savigny, Geschichte V 368 had ascribed it to Odofredus, mainly because passages overlap with a text further on which explicitly mentions Odofredus as the author (fol. 106rb-107va).

Sections 1 and 2 are very verbose - for not much what the author actually wants to say. They also contain many superfluous references which merely underpin general truisms, probably known to all readers anyway. While verbosity is a characteristic of late lectures by Odofredus, this alone does not prove his authorship because other lecturers in his time may have been likewise verbose. On the other hand, the late lectures of Odofredus (which are printed) frequently contain the words 'Or signori', and such words lack in the present text. Yet, this cannot exclude Odofredus' authorship, because many MSS preserve a variety of notes from lectures of Odofredus, and only those which were later printed contain the words 'Or signori'.

The text of section 2 already refers to the Accursian gloss as 'glossa ordinaria'. So it can earliest date from the middle of the 13th century.

The contents of section 3 cannot have been written by Odofredus because their author mentions 1202 as the current year (if 'm. cc. ii.' is a correct copy of what the author wrote)

---

Author(s):

• Odofredus de Denariis(?)

No. of pages: Fol. 101vb-103va

Rubric: [above the text column, in pale ink:] Principium super ff. veteri. [And in dark ink:] Nota bene sequentia, quia pulcra.

Section 1 begins with a series of five invocations, followed by two general exhortations:

Sit mihi solamen / divinus spiritus amen.

Sanctus spiritus assit nobis gratia.

Principium sine quo sapientia non valet esse, nostrum principium verum perducat adesse.

Assit principio sancta Maria meo.

Ad honorem summe et individue trinitatis, patris, filii et spiritus sancti, amen.

Quecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt.

Lex Domini immaculata convincens animas testimonium domini fidelis sa. pre parvulis

Incipit:

• (Section 1:) Cautum seu scriptum reperitur in philosophiis disciplinis, et in hoc consonat industria naturalis, quod ad omnium bonorum perceptionem et perfectorum consummationem et ad omnem negotium recte et bene peragendum tria sunt necessario requirenda, scilicet principium, medium atque finis. Et merito. Nam per hec tria denotatur quodlibet negotium unicum et perfectum cum sint partes principales et necessarie cuiuslibet negotii recte peragendi, et sine eis nil bene fieri potest. Et id dicitur esse perfectum quod constat ex suis partibus, ut ff, de origine iuris l. ii. [D.1.2.2].

  Item quia cuiusque rei pars nedum potens, immo potentissima, principium indicatur, ut hoc testatur idem peritissimus Ulpianus. Et quod medium non possumus assequi nec ad finem ullatenus pervenire nisi principio mediante, ut hoc testatur Iustinianus exanissimus imperator in Institutis, de iustitia et iure, in § His igitur generaliter cognitis [Inst. 1.1.2]. Ad quod accedit ff. de edendo l. Argentarius § i. [D.2.13.10.1]. Ideo initia seu principia a iure comprobantur. Et brocarda sunt, scilicet, 'Bonum initium spectandum', et 'Initium spectandum est', [the author now takes over a long series of references from some work of Brocarda], ut ff. de donationibus inter virum et uxorem, l. Donate res § Sponsus [D.24.1.36.1], ff. de furtis Qui vas § Si ego [(corrected from erroneous 'Si ergo') D.47.2.48.4], ff. de legatis i. l. Si mihi [D.30.1.12] et Inst. de usucapionibus § Diutina [Inst.2.6.12], C. de bonis que liberis Cum oportet, in fine [C.6.61.6.4], ut constitutione de appellationibus cognoscendis § i., viii. collatione [Auth.Coll. 8.2. c.1 = Nov.93].

  Medium pariter est petendum, ut videatur principium precessisse, et ad finem adipiscendum sit via facilior propriata iuxta illud 'Dimidium facti, qui bene cepit, habet'. Et medium tenuere beati. Et ideo medium comprobatur a iure. Et brocardum est, scilicet 'Medium spectandum' [and again a series of references, taken over from some work of Brocarda].

  Brocardicum est iuxta Ar(istotelem?) qui dicit 'Cuius finis bonus, a principio quoque bonum est'. Finis pariter est petendus, ne videantur principium mediumve neglectum, iuxta illud 'Nil videtur esse factum si [misread as 'de'] aliquid superest ad agendum', ut C. ad Sillanianum, l. ultima, alias est penultima [C.6.35.11.3]. Et iuxta illud 'Qui non insubtiliter factum enim dat, laudabilior est eo qui prius adinvenit', ut C. de veteri iure enucleando, l. i. § Nam qui [C.1.17.1.6 medies]. Et ideo finis comprobatur a iure, quia brocardum est, scilicet 'Finem spectandum' [and again a series of references, taken over from some work of Brocarda] ... ... cum similibus.

  Set quia civilis sapientia, circa partem cuius - dante Domino - ego et vos sumus hoc anno nostrum studium positurum(?), que nedum sancta set etiam sanctisima nuncupatur, ut ff. de variis et extraordinariis cognitionibus, l. i. § Est quidem sanctissima [D.50.13.1.5 medies] et C. de legibus et constitutionibus, l. Leges [C.1.14.3], utpote dignior aliis dicatur prevalere, ut in constitutione Digestorum § Set quia solitum [Digesta, constitutio introductoria 'Omnem rei publicae', § 5]. Nam ex aliis palea, ex istis collige grana et alia(?) sine fine. Hoc vero finem habet mirabilem, ut ibidem testatur in principio [Digesta, ibidem]. Ideo in ea predicta tria sunt necessaria requirenda.

  Videbimus ergo primo de principio, postmodum de medio et fine, que nobis videbuntur valiora, breviter perorantes. Set quia omnium rerum solum et verum principium dicitur Deus omnipotens, et fundamentum ipsum est in nostro principio convocandum. Nam in ipso pono totam spem meam et totum meum intellectum, non confidens de scientia, de potestate, de ingenio et studio, set solum de gratia Salvatoris, qui loquitur in Evangelio, dicens illud 'Cum fueritis ante reges et presides' [Matthaeus 10.18], ut C. de summa trinitate, l. Inter claras, etc. [C.1.1.8], sicut imperator non confidens de armis, etc., ut de officio prefecti pretorio, l. In nomine domini [C.1.27.2], et C. de veteri iure enucleando, l. i., circa principium [C.1.17.1]. De qua gratia fui confisus legendo alios libros civilis sapientie, et etiam librum quem hoc anno - dante Domino - sum lecturus, cum legi eum alias et deveni ad finem venerabilem peroptatum, et cum nobili comitiva quam habui in principio, medio atque fine. Unde, si in isto principio et aliis meis negotiis Deus est mecum, quis contra me est? Quod dicit: nullus. Et ponitur 'si' pro 'quia'. Sum enim certus quod dominus est mecum, et fuit et erat. Et aliter non potuissem fecisse que feci. Nec facere que tota die facio. In meo igitur principio invoco nomen nomen(!) Domini in hec verba: 'Sit mihi et vobis altissimus favorabilis et benignus. Infundat in me et vobis scientiam veritatis absque immixtione, fictione(?) et fermento mendacii, ut eius auxilio mediante, que cupimus, consequimur. Ad hoc enim ut in ipsius nomine [fol. 102ra] sumamus initium, tria nos specialiter nos(!) compellunt, scilicet mandatum.

  [The waffle continues - in reiterating spirals - to almost the end of fol. 102ra. Only thereafter, at the end of fifth-last line of fol. 102ra, there follows the famous passage in which the anonymous author describes his teaching method and the program for the course. I have again transcribed it diectly from the manuscript, therefore it deviates at times from previous editions of this passage:] Nam mihi pro medio est tenendum vos docere fideliter et benigne. Circa quam doctrinam talis ordo consuevit servari ab antiquis doctoribus et modernis, et specialiter a domino meo, quem modum ego servabo. Primo enim vobis dicam summas cuiusque tituli antequam accedam ad literam. Secundo ponam bene et distincte et in terminis ut melius potero, secundum casus singularium legum. . Tertio legam literam corrigendi causa. Quarto vobis verbis brevibus casum reiei(!)terabo. Quinto solvam contraria generalia, que vulgariter nuncupantur brocardica, et distinctiones et questiones subtiles et utiles cum solutionibus addendo, prout mihi divina providentia ministrabit. Et si aliqua lex repetitione digna fuerit ratione fame vel difficultatis, eam serotine repetitioni reservabo. Nam ad minus bis in anno disputabo, scilicet semel ante Natalem, semel ante Pascham, Si volueritis, incipiam super Digestum vetus octava die - vel circa - post festum sancti Michaelis. Et illud complete cum omnibus ordinariis et extraordinariis terminabo - Dei auxilio mediante - in medio augusto, vel circa. Codicem semper incipiam circa festum sancti Michaelis per xv. dies vel circa, et illum terminabo cum ordinariis et extraordinariiis omnibus - Dei adiutorio mediante - circa principium augusti vel cira. Que extraordinaria olim non consueverunt legi per doctores. Et sic poterunt omnes scolares tam rudes et novelli mecum proficere competenter. Nam audient totum suum librum integraliter. Nec quid dimittetur, sicut aliis temporibus factum fuerat in terra ista, et quasi comuniter usitatum. Nam rudibus et noviciis seu novellis nec non etiam et provectis. Rudes enim in casus positione et litere expoisitione poterunt proficere competenter, provecti in questionum et contrariorum subtilitatibus magis fieri eruditi. Legam etiam omnes glossas - quod ante tempora mea non fiebat. Vobis autem pro medio tria principaliter sunt tenenda: In primis magistri doctorisve electio. Secundo ut nos mercede debite honoretis ... semita

Explicit:

• (End of section 1:) Tertio via seu semita